Οι Ελληνόφωνοι του Πόντου.

Μία διακριτή μειονότητα στη σημερινή Τουρκία και τα δικαιώματά τους

Του Φάνη Μαλκίδη



Το τελευταίο διάστημα, πολλές έρευνες επιβεβαιώνουν την πολυεθνική και πολυπολιτισμική ταυτότητα της Τουρκίας και ενισχύουν την προσπάθεια να επιτευχθεί, με την αλληλοκατανόηση, την προσέγγιση και την επαφή ακόμη και την επανασύνδεση ανθρώπων της ίδιας καταγωγής. Οι ελληνόφωνοι, του Πόντου φτάνουν σε κάποιους υπολογισμούς τους 500.000, πληθυσμό σεβαστό ακόμη και για την σημερινή και τη μελλοντική Τουρκία.


Παρά όμως τα προβλήματα και τις βίαιες αντιδράσεις της Τουρκίας, όσο, και εάν έχουν εκλείψει ορισμένα εξωτερικά γνωρίσματα των Ποντίων, το ζήτημα των δικαιωμάτων τους προβάλλει και απασχολεί ολοένα και περισσότερους ανθρώπους. Σήμερα αρκετά χρόνια μετά την εκδίωξη των Ποντίων με τη γενοκτονία, οι εναπομείναντες μάρτυρες της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας, διατηρούν την διάλεκτο, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια και τους χορούς O χρόνος και οι βίαιες μέθοδοι αφομοίωσης, μπορεί να αλλοίωσαν, όμως δεν εξαφάνισαν την ιστορική τους μνήμη.


Ιδιαίτερο συνεκτικό στοιχείο αυτών των ανθρώπων και γνώρισμα της διαφορετικότητάς τους, αποτελεί η διάλεκτος. Ένα σύστημα σημείων τα οποία καταρχήν εξυπηρετεί την επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας ομόγλωσσης ομάδας και κατά δεύτερο λόγο γίνεται φορέας ανάπτυξης του πολιτισμού. Η στρατιωτική και η πολιτιστική κυριαρχία μιας κοινωνικής ομάδας ή ενός έθνους, όπως συνέβη στην Τουρκία μετά την επικράτηση του κεμαλισμού, σε μια ή περισσότερες κοινωνικές ομάδες ή έθνη επιφέρει αντίστοιχα και τη γλωσσική τους κυριαρχία και αντίστροφα, η στρατιωτική και η πολιτιστική υποχώρηση επιφέρει τη γλωσσική συρρίκνωση και, σε ακραίες περιπτώσεις, την εξαφάνιση της γλώσσας.


Έτσι, σήμερα, υφίσταται στην Τουρκία ένα μωσαϊκό εθνών και γλωσσών το οποίο είναι αποτέλεσμα ιστορικών γεγονότων, συγκυριών και πληθυσμιακών ανακατατάξεων. Το τουρκικό ρατσιστικό πρότυπο επειδή κατέχει κυρίαρχη στρατιωτική και οικονομική θέση έναντι άλλων εθνών και κοινωνικών ομάδων, κυριαρχεί και γλωσσικά. Στα πλαίσια αυτών των διαδικασιών υπάρχουν διακριτές μειονοτικές ομάδες στην Τουρκία, οι οποίες δε διαφοροποιούνται από την κυρίαρχη ομάδα ούτε εθνικά ούτε θρησκευτικά, αλλά μόνο γλωσσικά. Η διάλεκτος και οι Ελληνόφωνοι του Πόντου δεν εξαφανίστηκαν αλλά αντιμετωπίστηκαν ως ξένο σώμα σε ένα κράτος το οποίο οικοδομήθηκε πάνω σε ρατσιστικά πρότυπα, «ένα έθνος, μία γλώσσα». Οι περιορισμοί χιλιάδες, το ίδιο και τα εμπόδια για τη διατήρηση της γλώσσας, την ανάκτηση της εθνοτικής ταυτότητας. Σήμερα όμως που το ζήτημα έχει αναδειχθεί και θα συνεχίζεται να αναδεικνύεται διεθνώς και στην ίδια την Τουρκία, δεν μπορούν να καταπατούνται τα δικαιώματα των Ελληνόφωνων.


Σύμφωνα με τη διακήρυξη για τα δικαιώματα προσώπων που ανήκουν σε εθνικές ή εθνοτικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες, η οποία ιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ( απόφαση με αριθμ. 47/135, της 18.12.1992), τα κράτη- μέλη του Οργανισμού άρα και η Τουρκία, έχουν δεσμευτεί να προστατεύουν την ύπαρξη και την εθνική ή εθνοτική, πολιτισμική, θρησκευτική και γλωσσική ταυτότητα των μειονοτήτων που βρίσκονται μέσα στην αντίστοιχη επικράτεια τους και θα ενθαρρύνουν συνθήκες για την προαγωγή αυτής της ταυτότητας (άρθρο 1). Επίσης τα κράτη θα πρέπει να υιοθετούν κατάλληλα νομοθετικά και άλλα μέτρα για την επίτευξη αυτών των σκοπών.


Έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι τα πρόσωπα που ανήκουν σε εθνικές ή εθνοτικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν το δικό τους πολιτισμό, να ομολογούν και να ασκούν τη δική τους θρησκευτική πρακτική και να χρησιμοποιούν τη δική τους γλώσσα, ιδιωτικά και δημόσια, ελεύθερα και χωρίς παρεμβολή ή διάκριση οποιασδήποτε μορφής. Το διεθνές αυτό κείμενο, το οποίο αναφέρεται εκτενώς στις γλωσσικές μειονότητες, όπως οι ελληνόφωνοι του Πόντου αποτελεί αναμφισβήτητα σταθμό στη θεσμική προστασία τους και οδηγό για τις επόμενες κινήσεις κρατικών οργάνων, μη κυβερνητικών οργανισμών και άλλων.

Επίσης το Συμβούλιο της Ευρώπης, έχει καθιερώσει τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών (1992), θεωρώντας ότι η προστασία των ιστορικών περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών της Ευρώπης, κάποιες από τις οποίες βρίσκονται υπό απειλή ή υπό εξαφάνιση, συμβάλλει στη συντήρηση και την ανάπτυξη του πολιτισμικού πλούτου και των παραδόσεων της Ευρώπης. Επίσης το Συμβούλιο της Ευρώπης θεωρεί ότι το δικαίωμα στη χρήση μιας περιφερειακής ή μειονοτικής γλώσσας, ιδιωτικά ή δημόσια, αποτελεί αναπόσπαστο δικαίωμα σύμφωνα με τις αρχές που διατυπώνονται από το Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του ΟΗΕ και σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την Προάσπιση των Θεμελιωδών Ελευθεριών του Συμβουλίου της Ευρώπης.


Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης «Περιφερειακές ή μειονοτικές γλώσσες» εννοούνται οι γλώσσες, οι οποίες είναι: 1. Παραδοσιακά χρησιμοποιούμενες εντός δεδομένου εδάφους του Κράτους, από πολίτες του Κράτους αυτού, οι οποίοι αποτελούν ομάδα αριθμητικώς μικρότερη από το υπόλοιπο του πληθυσμού του Κράτους και 2. Διαφορετικές από την / τις επίσημη/ες γλώσσα/ες του Κράτους αυτού.


Οι Ελληνόφωνοι του Πόντου αποτελούν μία σημαντική γλωσσική μειονότητα στη σημερινή Τουρκία και οφείλει η χώρα να τους αποδώσει τα δικαιώματά τους. Σε μία Τουρκία, η οποία προσδοκά να ενταχθεί πλήρως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ύπαρξη τέτοιων μειονοτήτων πρέπει να γίνει διακριτή τύποις και ουσίοις. Οι Ελληνόφωνοι του Πόντου, μία ιστορική εθνοτική και γλωσσική ομάδα πρέπει να έχουν τα δικαιώματά τους και σ΄ αυτήν την προσπάθεια έχουν συμμάχους τους δημοκράτες και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από όλο τον κόσμο.

Τελευταία και αυτό είναι πολύ σημαντικό, και από όλη την Τουρκία. Ο Αλί Ερτέμ, ο πρόεδρος του Συλλόγου «αναγνωρίστε τις γενοκτονίες», ο βραβευμένος με το Νόμπελ λογοτεχνίας Ορχάν Παμούκ, ο οποίος μιλά για τη γενοκτονία των Αρμενίων και τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία είναι ενθαρρυντικά μηνύματα.



Φάνης Μαλκίδης
Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης