PREFACE - By Peter Mackridge-Ömer Asan

Ömer Asan's family comes from a Greek-speaking village in the region of Pontus in north-east Turkey. The community to which they belong, together with many other communities in the region, are survivals from a time, before the creation of the nation-state, when language, religion and customs did not have to conform to a national standard of homogeneity. These people are Greek-speaking Muslims. For this reason they were allowed to remain in their homeland after the war between Greece and Turkey in 1919-1922, when, with certain exceptions, the Christians of Turkey and the Muslims of Greece were obliged by the Treaty of Lausanne to emigrate to the other country. Since the exchange of minorities took place on the basis of religion, and language and religion did not necessarily go together in the Ottoman Empire, many Turkish-speaking Christians found themselves forced to move to Greece, while Greek-speaking Muslims were obliged to migrate to Turkey. Thus the large communities of Greek-speaking Christians living in Pontus, numbering hundreds of thousands, were forcibly resettled in Greece, while the Greek-speaking Muslims remained high and dry above the flood tide that swept away hundreds of thousands of their fellow Greek-speakers.

Who are these people? This is what Ömer Asan set out to discover. The definition of an individual or a community according to criteria of race is a dangerous undertaking. Suffice it to say that the Greek-speaking Pontian Muslims must have very diverse genetic origins, consisting of Greek and Turkish elements as well as elements from the peoples that inhabited the region before the coming of the Greeks from about 800 BCE and before the arrival of the Turks in the eleventh century CE. During the Byzantine period the Pontians became Christian and no doubt large numbers of those who still spoke other languages gradually became Greek-speaking. Some time after the Ottoman Turks captured the capital of Pontus, Trebizond, in 1461, some Pontians began converting to Islam, although the largest wave of conversion seems to have taken place as late as the seventeenth century. As occurred in other Greek-speaking areas of the Ottoman Empire such as Crete and Cyprus, however, their change of religion was not accompanied by a change of language; after all, as far as Islam is concerned, a Greek-speaker can be just as good a Muslim as a Turkish-speaker. While the majority of Pontians remained Christian, there are tens of thousands of Greek-speaking Muslims in Pontus at the beginning of the third millennium. The largest communities of Greek-speaking Pontic Muslims are to be found in the Of district, where the majority of the population espoused Islam; indeed, Of became renowned for the piety and learning of its hodjas (Islamic teachers).

My own interest in these survivors is chiefly linguistic. Because the Greek-speakers of Pontus were cut off from the rest of the Greek-speaking world, the local Greek dialects of are in many respects significantly different from the Greek spoken on the mainland and the islands of Greece - so much so that Pontic and standard Greek are to a large extent mutually incomprehensible. After 1922, the majority of Pontic-speakers were resettled in Greece, where they continued for decades to preserve their language, customs, dress, music, dancing, cuisine, etc. Even now, almost eighty years after the departure of their communities from Pontus, the older people still speak to each other in Pontic. Nevertheless, almost all of the Pontic Greeks speak standard Greek too, and this - coupled with the fact that their communities have been surrounded by Greek since their arrival in Greece - has inevitably exerted an influence on their Pontic. They were already exposed to the Greek of the Church while they were still living in Pontus, and many were exposed to standard and official Greek at school there; but in Greece they were immersed in a standard Greek-speaking environment that gradually impinged on them more and more as the press gradually gave way to radio and thence to television.

By contrast, ever since their conversion to Islam, the Greek-speaking Pontic Muslims have not been exposed to any other kind of Greek than their own; nor did they have much close contact even with their Christian neighbours in Pontus. This means that their speech has preserved many archaic features that have now almost or completely disappeared from the Pontic spoken in Greece. (It should be said that their speech has also lost a large number of words that have been replaced by items of Turkish origin.) Ömer Asan's village, like the village where I have carried out my own linguistic fieldwork, is situated in the district of Of, east of Trebizond, which is home to the largest concentration of Greek-speakers in Pontus today. The Of district is the easternmost area in which Greek has been continuously spoken without interruption since ancient times. If Pontic is a peripheral dialect of Greek, then the sub-dialect of Of is a peripheral version of Pontic. Like most peripheral dialects, the speech of Of preserves an exceptional number of ancient words and grammatical features. For this reason the study of the sub-dialect of Of can throw fascinating light on the historical development of the Greek language.

Christian Pontic has been more exhaustively studied than any other dialect of modern Greek. By contrast, no one had workd on Muslim Pontic for more than a hundred years until I carried out some linguistic fieldwork in the Of dictrict in the 1980s. I was greatly struck by the ancient and medieval features of the Of sub-dialect, such as the use of the ancient negative particle ou where the other Pontians use ki and the other Greeks use kai.

Ömer Asan's book is the first study of the history, culture and language of the Pontus to have appeared in Turkey. It is also the first book ever published to contain a survey of the vocabulary and grammar of the Pontic Greek sub-dialect of Of. I was both delighted and astounded when I learned that Asan was about to publish the original version of his book in Turkey. In a country that, despite obvious evidence to the contrary, officially prides itself on its ethnic homogeneity, for anyone to publish a study of the history, culture and language of a linguistic minority there seemed daring, to say the least; it also seemed extraordinary that a Turk should be interested in investigating the non-Turkish aspects of his local culture. Asan has thrown himself with great passion into the study of the history, culture and language of his village and its surrounding region. I have learned a great deal from his book, not only about the folklore and customs of his village, but about its language, and it has been fascinating to compare the vocabulary and grammar of Çoruh, as he records them, with the linguistic material that I and others have collected from other villages in the Of district and from other parts of Pontus both before and after 1922. The variety in vocabulary and grammar between one village and another just a few miles away is extraordinary, and we would ideally like to have such a study of every Greek-speaking village in Pontus.

Asan's collection of material from Çoruh is a rich treasure-house of language and lore, and I eagerly look forward to seeing the results of his continuing investigations.

Review of Fridtjof Nansen and the Greek Refugee Crisis 1922-1924: A Study on the Politics of International Humanitarian Intervention and the Greek-Turkish Obligatory Population Exchange Agreement by Harry J. Psomiades.

My muscles ached the day after dancing to the haunting but lively music of the lyra and daouli at the  Pontian
Society of Chicago dinner dance on November 12, 2011. Children, some as young as three years old, initiated the dancing dressed in traditional costumes, with the boys brandishing bandoliers across their chests. They keep alive their culture in a country far removed from the land of their ancestors, Pontos, on the coast of the Black Sea in Turkey. 
From in 1914 through 1922, thousands of Greeks from Pontos, as well as thousands of other Greeks living in Asia Minor and Eastern Thrace, were deported by Turkish authorities or fled their homes in the face of Turkish atrocities. In 1922, following the defeat of the Greek forces in the  Greek-Turkish war and the burning of Smyrna by the Turkish  army,  any Greeks remaining in Turkey, except those in Constantinople and the islands of Imbros and 
Tenedos, were forced to leave Turkey in what is  called the  “exchange of populations.” All together, more than a million Greeks left Turkey.   
The descendants of these Greeks celebrate life, but there is an underlying sadness. They mourn the relatives who died at the hands of Turks; they ache for a homeland in Turkey that has been lost to them forever; they remember the difficult life they experienced as refugees.  
To make sure their history is not forgotten, members of the Pontian Society of Chicago organized the Asia Minor and Pontos Hellenic Research Center (AMPHRC). They recently published the 162 page book, Fridtjof Nansen and the Greek Refugee Crisis 1922-1924: A Study on the Politics of International Humanitarian Intervention and the Greek-Turkish Obligatory Population Exchange Agreement by the distinguished historian, Dr. Harry J. Psomiades. 
Psomiades had organized the October 11, 2011  conference in Athens about  Nansen, the Norwegian explorer, scholar, statesman, and winner of the 1922 Nobel Peace Prize. The conference and book celebrated the 150thanniversary of Nansen’s birth in 1861.  The conference was followed a day later by  the  dedication of a bust of Nansen in the park between S. Merkouri and King Constantine in Athens. Sadly missing was Psomiades, who had died in August 2011. 
At the conference, George  Mavropoulos,  president of the  (AMPHRC),  told of his own family’s experience as refugees: “After my grandfather died in the labour battalions (where the average life span was 2-3 months) at the age of 44, my father assumed responsibility for taking his family to Greece but before they arrived, they were held in the notorious  barracks of  Selimiye, in Constantinople, for several months where 30 to 300 refugees died daily from typhus, cholera or smallpox. It was Nansen who called in the League of Nations’ Epidemic Commission to deal with the various epidemics in these camps and elsewhere.” Psomiades’ book brings the reader face-to-face with Nansen, an extraordinary man who shaped the history of modern Greece and whose impact on Greece continues to be felt today. 
Psomiades interprets the history of the refugee crisis and of the impact of not only Nansen but of the former Greek prime minister, Eleftherios Venizelos, during this crucial period of Greek history. Step-by-step Psomiades outlines their roles in the negotiations regarding the compulsory “exchange of populations” agreement between Greece and Turkey following the Greek-Turkish war.  
Nansen helped thousands of refugees who were caught in the tangled web of war and politics. He did not take “no” for an answer in his quest to obtain transport, healthcare, food, and shelter for them. He got them the assistance they needed from various countries, organizations, and individuals. 
His strength of personality was revealed at a young age.  Nansen excelled as a student and athlete. At age 18, he broke the world one-mile skating record and the following year, won the national cross–country skiing championship. While a university student, Nansen went on a five-month expedition to the Arctic. 
He thrived on adventure. While working on his doctorate, he became the  first person to cross Greenland.  The publication of his book about the Greenland expedition made him an international celebrity. In 1885, he set off on a 2400-mile journey to the North Pole, getting farther north than anyone else before. He survived two winters in the frigid Arctic before making his way back to Norway. 
When he returned, he got involved politically by writing articles which championing the cause of Norway achieving independence from Sweden. When Norway peacefully achieved its independence in 1905, he became its first ambassador to Britain, where he established important diplomatic contacts. These contacts helped him in his subsequent work with refugees. 
After this assignment, he returned to family life (he had five children) and research writing and teaching. In 1920, the League of Nations asked him to help with the repatriation of POWs to their respective countries following World War I. To combat typhus and cholera, he established stations to treat the prisoners before they were transferred to their respective countries.
After the Bolshevik Revolution, 1½ million Russians became refugees or asylum seekers. He was asked by the League to assist them. The Russians under his care were placed in the Slavic countries of southeastern Europe and France. He established the Nansen passport for the unfortunate Russian refugees who were left without a country. The Nansen passport was also used by Armenian refugees fleeing slaughter by the Turks.  It was honored by 52 countries. 
After Lenin had asked for help for the 30 million Russians who were threatened by famine, the League again called on Nansen to help. Since the Great Powers did not trust Lenin, they did not give Nansen much monetary support to carry out his job. He relied on private organizations to help them. 
On September 1922, the League called on Nansen to head their initiative to deal with the exodus of Christian populations from Turkey in the wake of the Greek-Turkish war. Nansen helped with transport of the Greek refugees and delivered food and clothes. He helped stem the transmission of dreaded typhus, cholera, and smallpox by setting up stations where Greek refugees could be treated and disinfected.  
He planned, organized, and funded settlements for 15,000 refugees in Western Thrace. The International Refugee
Resettlement Commission, which was established in Greece in 1924, adopted his model and installed similar
settlements throughout northern Greece.
Psomiades goes into detail regarding the events that led up to the “exchange of populations” that was agreed to by Turkey and Greece on January 30, 1923. He explores both Nansen’s and Eleftherios Venizelos’s role in this controversial agreement, the first “forced exchange.”  
Both Venizelos and Nansen (who had been empowered by Greece to act on its behalf) supported the exchange of
populations. They realized Turkey would not allow refugees to return and were concerned with the well-being of those remaining in Turkey. Psomiades points out that Venizelos wanted to clear Greece of its Muslim populations so that there would be room for the Greek refugees who  had begun pouring into Greece. He says that Venizelos worried that there would be “severe repercussions if Greece forced the expulsion of its Turkish minority…. And it certainly would accelerate the massacres and expulsion of the remaining 200,000 Greeks in Anatolia and even those in Constantinople.” 
There was also concern about the Greek detainees (men from the ages of 16 and 50 who were captive in the dreaded life-taking labor battalions), prisoners of war, and civilian hostages held by the Turks. 
Psomiades points out that the painful choice of the compulsory uprooting of populations was viewed as a “lesser evil by both Venizelos and Nansen” and that “subsequent historical developments have tended to vindicate their actions.”    
After helping settle the refugees from Turkey, Nansen continued in his work as an international civil servant. He helped the Armenian refugees, victims of the 1915 Turkish massacre, settle in Soviet Armenia. According to Psomiades, there had been reports that he had been disappointed with his lack of progress and the unwillingness of the international community to support the Armenian refugees. He returned to Norway in the winter of 1929. He died on May 13, 1930 at the age of 69, after catching a cold following a ski trip. 
Psomiades did a thorough job documenting his sources. He built upon research he had conducted over many years, utilizing foreign policy archives in London, Paris, Rome, and Washington, D.C., as well as archives and libraries in Greece and Switzerland. To assist the reader with further study, he included an extensive list of “Works Consulted,” 3as well as the following documents: “The Military Convention between the Allied Powers, the Government of the Grand National Assembly of Turkey and Greece, October 11, 1922” (in French); The Convention Concerning the Exchange of Greek-Turkish Populations, January 30, 1923;” and “The Treaty of Lausanne, July 24, 1923.”Nansen is a fascinating man whose role in the modern history of Greece had been forgotten. Congratulations to the Asia Minor and Pontos Hellenic Research Center for  giving us the opportunity to learn about him through Psomiades’ excellent book.  
For more information about purchasing this book, please contact the AMPHRC by email at
gmavropoulos@hotmail.com, phone 630-303-4361 or visit www.pontiangreeks.org
About the reviewer:
Elaine Thomopoulos, Ph.D., is the editor of  Greek-American Pioneer Women of Illinois and the author of  The History of Greece (to be released by ABC-CLIO/Greenwood in January 2012). She serves as curator of the Greek Museum of Berrien County, Michigan, which is located at the Annunciation and Agia Paraskevi Greek Orthodox Church building in New Buffalo (http://www.greekmuseumofberriencounty.com). 

Greek Genocide 1914-2Pontus

Pontus (in Greek, Πόντος) is a historic region on the Turkish Black Sea coast that was home to a large Greek population, known as Pontic Greeks or Pontians, before the Greek Genocide took place. Pontus is a region of Asia Minor.

Greek Population

At the start of the Twentieth Century the Greek population of Pontus numbered several hundred thousand. Many Greeks lived in the coastal towns, such as Trebizond, Samsoun, Ordou and Kerassund, while others lived inland. American sources place the 1914 pre-genocide population at 457,000 while the 1912 Greek Patriarchate statistics record a population of at most 453,000. Ottoman Turkish statistics record the population as 363,000. Other sources, such as those of the Central Council of Pontus, claim there were as many as 700,000 Greeks in Pontus. In a February 1919 memorandum calling for their self-determination, the National League of the Euxine Pontus described the Pontus Greek population as follows:

"According to the most recent information received from the different dioceses, the orthodox Greek population can be evaluated at about 700,000 souls, without counting the 350,000 who, fleeing from Turkish persecution, took refugee several years ago in foreign countries, there are about 250,000 in the Caucasia and the remainder are in other countries."

However, as the League was making territorial claims in the region these figures cannot be judged reliable especially given how they conflict with most other accounts. Thus, the pre-genocide Greek population of the Pontus region of Asia Minor can be estimated as not exceeding 500,000.

Pontus during the Greek Genocide

As with all Greek-inhabited regions of Ottoman Turkey, the Greeks of Pontus were subject to a genocidal campaign. The Austrian Ambassador of Constantinople, Markgraf Johann Pallavicini, described the events in and around Samsoun in December 1916:

“11 December 1916. Five Greek villages were pillaged and then burnt. Their inhabitants were deported. 12 December 1916. In the outskirts of the city more villages are burnt. 14 December 1916. Entire villages including schools and the churches are set on fire. 17 December 1916. In the district of Samsoun they burnt eleven villages. The pillaging continues. The village inhabitants are ill-treated. 31 December 1916. Approximately 18 villages were completely burnt down, 15 partially. Around 60 women were raped. Even churches are plundered.”

On 29 December 1918, the Archbishop of Amassia and Samsoun, Germanos, wrote:

"Towards the middle of December, 1916, began the deportations from Amissos (Samsoun). First of all the army reduced to ashes all the region round about. ... A large number of women and children were killed, the young girls of the nation outraged, and immediately driven into the Interior. ... The majority of course died on the road and none of the dead at all being buried, vultures and dogs feasted on human flesh. ... Believe me ... that out of 160,000 people of Pontus deported, only a tenth and in some places a twentieth have survived. In a village, for example, that counted 100 inhabitants, five only will ever return; the others are dead. Rare indeed are those happy villages where a tenth of the deported population has been saved."

According to figures compiled by the Greek Patriarchate in Constantinople by 1918 257,019 Greeks from the Pontus region of Asia Minor had been deported to the Interior. At the end of 1921 some Greek sources placed the Pontus death toll at 303,238. In 1922 the Central Council of Pontus stated:

"Since the year 1914 the Ottoman Government, on the lines of a plan organised and premeditated has caused more than 1,500,000 Greeks and Armenians of Asia Minor to be massacred by its local agents. The infortunate Greek populations of Pontus have been decimated by murder and privation, have witnessed their churches profaned, their daughters violated, their wives dishonoured, babies snatched from the arms of their mothers and hurled against the walls, old men and children burned within the churches and priests massacred under the portals."

Statistics on Pontus, Central Council of Pontus, 1922
District	Communities	Churches	Schools	Population Exterminated
Amasia (Greek: Αμάσεια, Turkish: Amasya)	400	603	518	134,078
Neocaesarea (Greek: Νεοκαισάρεια, Turkish: Niksar)	95	135	106	27,216
Trebizond (Greek: Τραπεζούς, Turkish: Trabzon)	70	127	84	38,434
Chaldia (Greek: Χαλδία)	145	182	152	64,582
Rodopolis (Greek: Ροδόπολη)	41	53	45	17,479
Colonia (Greek: Κολωνία)	64	74	55	21,448
Total:	815	1,174	960	303,237

There were times when the Greeks of Pontus took up arms in an act of self defense to resist the massacres being perpetrated against them. In this respect Pontus makes an interesting case study of the Greek Genocide, much like the resistance demonstrated at Van by Armenians during the Armenian Genocide.

Only 182,169 Greeks of Pontus were ever recorded as having reached Greece. In 1925 George K. Balabanis wrote: "... the total human loss of Pontians from the [beginning] of the General [Great] War until March 1924 can be estimated at three hundred and fifty three thousand [353,000] [persons], murdered, hanged and dead through punishment, illness and privations." However, if one gives careful consideration to the various estimates for the region's pre-war population and the migration of Pontians into both Russian territory and Greece, it is clear that Pontian deaths are unlikely to have ever reached such a figure. A more reasonable estimate might be 250,000 which indicates that approximately 50% of the total population was killed.

Suggested Reading

• Black Book: The Tragedy of Pontus 1914-1922, Edition of the Central Council of Pontus, Athens, 1922.
• The Turkish Atrocities in the Black Sea Territories: Copy of Letter of His Grace Germanos, Lord Archbishop of Amassia and Samsoun, Delegation of the Pan-Pontic Congress, Norbury, Natzio & Co. Ltd, 1919.
• Γεώργιος Κ. Βαλαβάνης, Σύγχρονος γενική ιστορία του Πόντου, Αθήνα, 1925.
• Αντώνιος Γαβριηλίδης, Η Μαύρη Εθνική συμφορά του Πόντου 1914-1922, Αθήνα, 1924

Ο Πόντος στην Εθνεγερσία

Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός
Δάσκαλος, Κιλκίς
«Είναι δε εις θέσιν οι Πόντιοι να αποτελέσουν τους φρουρούς του Ελληνισμού. Εν πρώτοις, είναι έργον εις το οποίον έχουν συνηθίσει από αιώνων. Περιβαλλόμενοι εν τη απομακρύνσει των από ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκώς προς αυτά, αφομοιούντες παρά αφομοιούμενοι, αποτελούσι τον ισχυρότερον τύπον της ελληνικής φυλής». (Στρατηγός Καθενιώτης, σύμβουλος του Ελευθερίου Βενιζέλου).
Ήταν Μάιος του 1453, όταν έπεφτε στην πόλη του Ρωμανού, «ο τελευταίος Έλληνας». Ένα μοιραίο, κατά Καβάφη, πουλί, έφερε στην Τραπεζούντα των Μεγάλων Κομνηνών την ζοφερή είδηση: «Η Ρωμανία πάρθεν». Μετά από 8 χρόνια ο Πορθητής κυριεύει και την αυτοκρατορία του Πόντου. Αρχίζει η μακρά περίοδος της αιχμαλωσίας. Μία-μία οι ελληνικές αυτοκρατορίες, που συστάθηκαν μετά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους, θυσιάζονται για να σωθεί η Δύση.
Η Δύση που αφού σφετερίστηκε, σύλησε και δήωσε το «Βυζάντιο», προσπάθησε τους επόμενους αιώνες να αλώσει και πολιτιστικά τον Ελληνισμό. Η καθ’ ημάς Ανατολή καθυβρίζεται, υποτιμάται, η συμβολή της στον ευρωπαϊκό πολιτισμό αποκρύπτεται. Για 400 και 500 χρόνια η Ρωμηοσύνη, εκτός από το μαχαίρι του Τούρκου, υπομένει τις ιεραποστολικές ορδές των Λατίνων. Τρώνε τα θεριά αλλά η μαγιά μένει. Το 1962 ο Ουνίτης πατριάρχης Μάξιμος Δ’ ομολογούσε κυνικότατα στην Β’ βατικάνειο σύνοδο: «Ο σουλτάνος ζητούσε από τους Έλληνες φόρους και δοσίματα. Αντίθετα η λατινική Δύση αξίωνε το σώμα και την ψυχή, την υποταγή του πνεύματος, τον στραγγαλισμό της ελευθερίας». Ή όπως το λέει ο Άγιος των Σκλάβων, Κοσμάς ο Αιτωλός: «Και τι; Άξιος ήτο ο Τούρκος να έχη βασίλειον; Άλλ’ ο Θεός του το έδωκε διά το καλόν μας. Και διατί δεν ήφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα… Διότι ήξευρεν ο Θεός πως τα άλλα ρηγάτα (σ.σ. τα ευρωπαϊκά) μας βλάπτουν εις την πίστιν και ο Τούρκος δεν μας βλάπτει, άσπρα δώστ’ του και καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι». Εδώ στην πολύπαθη Ρωμηοσύνη συνέβη το εξής ιστορικώς πρωτόγνωρο. Να αγωνίζεται ένα έθνος να περισωθεί όχι από τον κατακτητή που δεσμεύει την ελευθερία του σώματος, αλλά από αυτούς που επιχειρούν να περιορίσουν την πνευματική του ελευθερία. Το Γένος όμως δεν χάνεται, έχει την κιβωτό του, την Εκκλησία, τον θεματοφύλακα της ταυτότητας του Ελληνισμού. Έτσι φτάσαμε στο ’21.
Συνηθίζουμε οι σύγχρονοι Έλληνες να γιορτάζουμε την επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας και να περιοριζόμαστε μόνο σε γεγονότα που έχουν σχέση με την δημιουργία του λυμφατικού νεοελληνικού κρατιδίου. Η Μικρά Ασία, ο Πόντος, εκεί που μέχρι το 1922 επιβίωνε ακραιφνής Ελληνισμός, απουσιάζουν προκλητικά από τις επίσημες ιστοριογραφίες με αποτέλεσμα να δημιουργείται η άποψη πως οι Έλληνες του Πόντου, που μας ενδιαφέρουν στο παρόν αφιέρωμα, περίπου συνεργάστηκαν με τους Τούρκους ή στην καλύτερη περίπτωση, παρέμειναν απαθείς και αμέτοχοι κατά την Επανάσταση. Ξέρουμε πολλά για την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο. Και ο Πόντος; εκεί όπου κατοικούσε «το ισχυρότερον ελληνικό φύλο», τι έκανε την περίοδο της σκλαβιάς; Μετά το ’22, ίσως με έκπληξη έμαθαν οι Ελλαδίτες ότι εσφάγησαν 1.500.000 Έλληνες της Μ. Ασίας και άλλα 2.500.000 εκ. προσφυγοποιήθηκαν. Πώς κατόρθωσαν αυτοί οι τελευταίοι Ρωμιοί να διατηρήσουν την εθνική συνείδηση ζωντανή για τόσους αιώνες; Και όμως εκεί στα βουνά και στα μοναστήρια του Πόντου επέζησε ο φρουρός του Ελληνισμού, ο Πόντος. Ένα τραγούδι της εποχής λέει: «Έρθεν ο Τούρκον ο κακόν κι εκόνεψεν σην χώραν/ τ’ ομάλα (πεδιάδες) Τούρκ’ς εγόμωσεν (γέμισε) και τα βουνά λεβέντους.» Πάνω στα βουνά του Πόντου «οι κλέφτες», οι «εσχιάδες» (=εκδικητές), όπως αποκαλούνταν στον Πόντο, ανακουφίζουν τους πληθυσμούς από τις ατιμίες και κακουργήματα των δυναστών. Πολλοί κάτοικοι για να διαφυλάξουν την ορθόδοξη πίστη καταφεύγουν στην θρησκευτική προσποίηση. Έχουμε χιλιάδες κρυπτοχριστιανούς, Σταυριώτες ονομάστηκαν, παίρνοντας το όνομα αυτό από το κατεξοχήν κρυπτοχριστιανικό χωριό, το Σταυρίν της Αργυρούπολης. Το μεγάλο ψυχικό δράμα του κρυπτοχριστιανισμού, μία κατάσταση μεταβατική των Χριστιανών προς τον εξισλαμισμό, σε ορισμένες περιοχές της Μικράς Ασίας κράτησε ολόκληρους αιώνες (από το β΄μισό του 17ου αι. ως το 1856, τότε που δημοσιεύτηκε το Χάτι-Χουμαγιούν. Και εξασφάλισε το δικαίωμα της ανεξιθρησκίας στις εθνότητες της Τουρκίας), για μερικούς μέχρι το 1908, τότε που έγινε η ανακήρυξη του τουρκικού Συντάγματος, ενώ για άλλους μέχρι το 1922. Στο σημείο αυτό θα αναφέρω το εξής συνταρακτικό γεγονός στον Πόντο από την εφαρμογή του Χάτι-Χουμαγιούν το 1856: Στο Τσεβισκλκούκ της Ματσούκας αποφασίστηκε από τον Δήμαρχο και τον μουλά, θρησκευτικό αρχηγό των μωαμεθανών, να προσέρχονται για μερικές μέρες από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου, όσοι από τους Κρυπτοχριστιανούς ήθελαν να ομολογήσουν μπροστά τους δημόσια πως είναι χριστιανοί, ώστε δίπλα στα τουρκικά ονόματά τους να καταγραφούν και τα πραγματικά χριστιανικά ονόματά τους. Ήταν η τελευταία μέρα της καταγραφής και είχε δύσει πλέον ο ήλιος. Ο Δήμαρχος ετοιμάζεται να υπογράψει το πρωτόκολλο και να λήξει η διαδικασία. Τότε ο μουλάς Βαϊτζόγλου του λέει: «Μην βιάζεσαι. Περίμενε λίγο.» «Τι να περιμένουμε; Ο ήλιος έδυσε και δεν υπάρχει κανένας», του απαντά ο Δήμαρχος. «Υπάρχει ακόμη ένας, και αυτός είμαι εγώ» απαντά ο μουλάς. Και τον βλέπουν αποσβολωμένοι οι Τούρκοι να γράφει στον κατάλογο: «Γεώργιος Κηρυτόπουλος. Επάγγελμα ιερέας». Αυτά ζούσε ο Ποντιακός Ελληνισμός. Γνώριζε ότι μόνον η διατήρηση της Ορθόδοξης Πίστης θα περιφρουρήσει και την ελληνικότητά του. Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος βροντοφωνάζει ο Πόντιος αρχηγός Υψηλάντης. Πολλοί διακηρύττουν με ανδρεία την πίστη τους. Το στέφανο του νεομάρτυρα τους αναμένει. Όπως γράφει ο καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος «Η θυσία τους τόνωσε όχι μόνο το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού, αλλά και το πνεύμα της αντίστασης απέναντι των κατακτητών. Έτσι οι νεομάρτυρες στην πραγματικότητα ήσαν και εθνομάρτυρες.».
Φτάνουμε στο 1800. Το σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της λευτεριάς Ρήγα μεταφέρεται και στον Πόντο. Στον Θούριό του αναφέρεται στους Πόντιους Μαυροθαλασσινούς: «Λεβέντες Μαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί». Την ίδια εποχή 4.000 Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα και πνίγονται στον ποταμό Άλυ. Οι πρόγονοι του «φίλου» Ερντογάν» επιδίδονται με μαεστρία στην μόνη τέχνη που διακρίθηκαν και διακρίνονται: την σφαγή του άμαχου πληθυσμού.
Το 1814 ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία. Αρχηγός της ορίζεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Οι Υψηλάντες ήταν μια από τις αρχοντικές και παλιές ποντιακές οικογένειες του Φαναρίου της Πόλης, κατάγονταν από την Υψηλή, ένα παλιό χωριό του Όφι, στον Πόντο. Την άνοιξη του 1821 ο Αλ.Υψηλαντής κηρύσσει τον πόλεμο της ανεξαρτησίας στη Μολδοβλαχία. Από την πρώτη στιγμή της διακήρυξης περί ελευθερίας του Υψηλάντη, Έλληνες νέοι σπουδαστές σπεύδουν από διάφορα μέρη και οργανώνονται κατά τα πρότυπα του θηβαϊκού «Ιερού Λόχου», με αρχηγό τον Λασσάνη. Πολλοί, ίσως οι περισσότεροι, ήταν Πόντιοι. Στις 7 Ιουνίου του 1821 στο Δραγατσάνι, πέφτουν οι περισσότεροι στο πεδίο της μάχης. Από τους διασωθέντες είναι γνωστά τα ονόματα 19 Ποντίων αγωνιστών του Ιερού Λόχου. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Τούρκος σουλτάνος κήρυξε τον Ιερό Λόχο ως ποντιακή στρατιωτική μονάδα και με την πρόφαση αυτή, έσφαξε τότε τους προκρίτους της Αργυρούπολης. Επί δύο χρόνια οι κάτοικοι της Αργυρούπολης, κι άλλων περιοχών του Πόντου, δεν είχαν δικαίωμα να παίρνουν νερό την ημέρα από τις βρύσες τους, έστω κι αν αυτές βρίσκονταν μέσα στην αυλή τους. Ερμηνεύοντας το φιρμάνι οδηγούμαστε με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι ο Ιερός Λόχος αποτελούνταν στην πλειοψηφία του από Πόντιους φοιτητές.
Από την άλλη μεριά οι Πόντιοι ενίσχυσαν τον μεγάλο αγώνα της ανεξαρτησίας και με χρήματα. Ένα σοβαρό παράδειγμα οικονομικής ενίσχυσης της Ελληνικής Επανάστασης είναι και η περίπτωση του λόγιου άντρα Ηλία Κανδήλη ή Κανδήλογου. Από τη μεγάλη παρουσία που απέκτησε με το εμπόριο, ένα μεγάλο μέρος, 500 λίρες Αγγλίας, το άφησε κληρονομιά στον Αλέξανδρο Υψηλάντη για τη Φιλική Εταιρεία.
Δεν έχουμε δυστυχώς πολλές μαρτυρίες για το θέμα της συμβολής του Πόντου στην Επανάσταση του ’21. Η ολοκληρωτική καταστροφή του Ποντιακού Ελληνισμού συνεπέφερε και καταστροφή των μαρτυριών. Σε γραπτά όμως κείμενα αγωνιστών του ’21 πολλές φορές γίνεται μνεία εκατοντάδες για «Μαυροθαλασσίτες», «Τραπεζούντιους», «Σινωπείς», «Αργυρουπολίτες». Όλοι αυτοί οι μαχητές ήταν Πόντιοι εθελοντές που πολέμησαν γενναία για την απελευθέρωση της πατρίδας. Έδωσε, λοιπόν, και ο Πόντος τον φόρο τον αιματηρό για την ελευθερία της σημερινής πατρίδας μας. Για 100 χρόνια από την επανάσταση του ’21 ανθούσε η ευλογημένη γη των Κομνηνών. Ως την μαύρη μέρα. Και μετά σιωπή, απόκρυψη, άψογη στάση. Τίποτε δεν πρέπει να λεχθεί που θα ερεθίσει τους Τούρκους, η ελληνοτουρκική φιλία δεν πρέπει να διαταραχθεί με ασήμαντες λεπτομέρειες. Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, τα μεγαλεία και οι άθλοι της Ρωμανίας να λησμονηθούν. Ανάγκη μεγάλη να μάθει ο εκσυγχρονιζόμενος Ρωμηός πως η ιστορική μνήμη είναι ασυμβίβαστη με την δολοφονική Νέα Τάξη Πραγμάτων. Η μόνη αναφορά που ανέχεται «το εθνικό κέντρο» για τον Πόντο είναι τα συκοφαντικά ανέκδοτα. Θα ακουστούν μεθαύριο στα μηνύματα των επισήμων οι γνωστές κοινοτοπίες, οι νεφελώδεις και πομπώδεις φράσεις, ο στόμφος πίσω από τον οποίο κρύβεται το τίποτα. Θα ακουστούν οι «τροπαιούχοι του άδειου λόγου»… Θα ακουστούν οι ηχηρές γελοιότητες περί της Ενωμένης Ευρώπης, τα ίδια, μονότονα πράγματα θα ξανακουστούν…
«Τότε μεγαλουργούσαν οι καρδιές, τώρα μεγαλουργούν τα χρήματα» έλεγε ο Κανάρης. Τότε το ’21 ξεσηκώθηκαν καρδιές ρωμαίικες, τώρα επικάθησαν στο σβέρκο μας Γραικύλοι, που ονομάζουν την ανανδρία τους σωφροσύνη. («Το σώφρων του ανάνδρου πρόσχημα εστί»). Δεν θέλω ‘γω καινούργια η ξένα δώρα/παληά δικά μου πλούτη σου ζητώ» λέει ο Παλαμάς. Αυτά τα παληά πλούτη είναι το αίμα των παιδιών του Πόντου, της Θράκης, της Μακεδονίας που σήμερα η μικρά και έντιμος Ελλάς τα κρύβει κάτω από τα τουρκο-ευρωπαϊκά σαρίκια της. Αλλά με τα «παληά πλούτη» θα ασχοληθεί ο «προοδευτικός» σκοταδισμός; Μονάχη έγνοια του η τύχη των λαθρομειονοτήτων που ζουν στην Ελλάδα.
«Και τι θε ν’ απογίνει
με τη…μειονότητα
των λιγοστών Ελλήνων
δω μέσα στην Ελλάδα»
γράφει ο Χρίστος Κατσιγιάννης.
Κλείνουμε με τα λόγια του ποντιακής καταγωγής ηρωικού αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας που σε μια παράγραφο της προκηρύξεως συνοψίζει και τον σκοπό και το μήνυμα της Επανάστασης: «…Είναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν, να ελευθερώσωμεν την Πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημσέληνον, δια να υψώσωμεν το σημείον, δι ου πάντοτε νικώμεν: λέγω τον Σταυρόν και ούτω να εκδικήσωμεν την Πατρίδα και την Ορθόδοξον ημών Πίστιν από την ασεβή των ασεβών καταφρόνησιν».
( Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2003, στην εφ. «Χρόνος» του Κιλκίς. Τα βιβλιογραφικά βοηθήματα που χρησιμοποιήθηκαν για την ιστορία του Πόντου είναι η κλασική «Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού» του Χρ.Σαμουηλίδη, «Τα απελευθερωτικά στρατεύματα του Ποντιακού Ελληνισμού» του Αχ. Ανθεμίδη και «Τραπεζούντα» του Γ.Μίλλερ).

Οι Έλληνες του Πόντου στη Ρωσία

& πρώην Σοβιετική Ένωση
Του Φάνη Μαλκίδη - H παρουσία των Ελλήνων στο Bόρειο Eύξεινο Πόντο στις ρωσικές ακτές ανάγεται στα μυθικά χρόνια και συνδέεται με τα ονόματα του Προμηθέα, του Φρίξου, του Hρακλή, των Aργοναυτών και άλλων μυθικών ηρώων, γεγονός που αποδεικνύει ότι η περιοχή ήταν γνωστή στους ελληνικούς πληθυσμούς. Γύρω στην πρώτη χιλιετία τοποθετείται η πραγματοποίηση των πρώτων ταξιδιών, ενώ δύο αιώνες αργότερα, οι προσωρινοί αυτοί εμπορικοί σταθμοί άρχισαν να γίνονται μόνιμα κέντρα. Περισσότερες από 75 ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν σε όλο τον Eύξεινο Πόντο από τον 8ο ως τον 6ο π.X. αιώνα, και συμμετείχαν σε συνεργασία με τους γηγενείς λαούς, στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της ευρύτερης περιοχής.
Οι Έλληνες του Πόντου στη Ρωσία και την πρώην Σοβιετική Ένωση
Φάνης Μαλκίδης
Μέρος της ομιλίας του Φάνη Μαλκίδη στις εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν με τη συμμετοχή Ποντίων από όλον τον κόσμο στην πόλη Εσεντουκί (Σταυρούπολη- νότια Ρωσία)
Ο Ελευθέριος Παυλίδης στο μεγάλης σημασίας του βιβλίο για τον Ελληνισμό της Ρωσίας, τονίζει στην εισαγωγή του τα εξής: «....κανενός τμήματος του εν διασπορά Ελληνισμού η ιστορία δεν συνδέεται τόσον στενά με την καθόλου ιστορίαν του Ελληνικού Έθνους, όσον στενά και αδιάσπαστα είναι συνδεδεμένην με αυτήν η ιστορία του Ελληνισμού της Ρωσίας. Και όχι μόνον με την αρχαίαν ημών ιστορίαν συνδέεται η ιστορία του Ελληνισμού της Ρωσίας, αλλά και με την ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος συνδέεται στενώτατα, και αυτή δε η ιδέα της συστηματικής οργανώσεως των ενεργειών δια την ανεξαρτησίαν του Έθνους, ύστερα από πολλών αιώνων δουλείαν, εγεννήθη και εξεκολάφθη εις τα σπλάχνα του Ελληνισμού της Ρωσίας».
H παρουσία των Ελλήνων στο Bόρειο Eύξεινο Πόντο στις ρωσικές ακτές ανάγεται στα μυθικά χρόνια και συνδέεται με τα ονόματα του Προμηθέα, του Φρίξου, του Hρακλή, των Aργοναυτών και άλλων μυθικών ηρώων, γεγονός που αποδεικνύει ότι η περιοχή ήταν γνωστή στους ελληνικούς πληθυσμούς. Γύρω στην πρώτη χιλιετία τοποθετείται η πραγματοποίηση των πρώτων ταξιδιών, ενώ δύο αιώνες αργότερα, οι προσωρινοί αυτοί εμπορικοί σταθμοί άρχισαν να γίνονται μόνιμα κέντρα. Περισσότερες από 75 ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν σε όλο τον Eύξεινο Πόντο από τον 8ο ως τον 6ο π.X. αιώνα, και συμμετείχαν σε συνεργασία με τους γηγενείς λαούς, στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της ευρύτερης περιοχής.Η ανάπτυξη και η εξέλιξη των ελληνικών πόλεων στη διάρκεια της Bυζαντινής αυτοκρατορίας και της μεταβυζαντινής εποχής ενώ ο εκχριστιανισμός των Pώσων βοήθησε την ιστορική πορεία του ελληνικού και ρωσικού λαού.
Πέρα από τις πρώτες εγκαταστάσεις των αρχαίων και βυζαντινών Eλλήνων στον βόρειο ανατολικό Eύξεινο Πόντο, ο Kαύκασος, η Γεωργία, η Nότια και η μεσημβρινή Pωσία αλλά και οι Παραδουνάβιες περιοχές, γίνανε σ' όλη τη διάρκεια της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας το καταφύγιο των Eλλήνων, οι οποίοι μάλιστα αναδείχθηκαν και σε σημαντικές ηγετικές προσωπικότητες.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και της Tραπεζούντας το 1461 ανοίγει το δρόμο της εξόδου προς την ελευθερία, για όλο τον υπόδουλο ελληνισμό και χιλιάδες κατέφυγαν στις περιοχές του Kαυκάσου, του Aντικαυκάσου και όλης της Pωσίας, για να γλιτώσουν από τους Oθωμανούς.
Oι Συνθήκες του Kιουτσούκ- Kαϊναρτζή (1774) και του Aϊναλή- Kαβάκ (1779) αποτελούν σταθμό στην ανάπτυξη των ελληνορωσικών σχέσεων, αφού οι Έλληνες εκμεταλλεύθηκαν τις δυνατότητες που τους έδωσαν οι συνθήκες, αφού η Pωσία αναγνωριζόταν από τους Οθωμανούς ως προστάτιδα δύναμη των χριστιανών υπηκοών του.
Η ελληνική επανάσταση δημιουργεί συνθήκες για να αναπτυχθεί νέο κύμα μετανάστευσης από τον Πόντο στη Ρωσία, ενώ στη χώρα αναπτύσσεται ένα φιλελληνικό κίνημα για την Eλληνική Eπανάσταση και τον Eλληνικό λαό γενικά. Oι ελληνικές κοινότητες που υπήρχαν σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Pωσίας έγιναν πραγματικές εστίες προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα.
Αργότερα, ο Kριμαϊκός πόλεμος 1853-1856, η αποκάλυψη των Kρυπτοχριστιανών, η υποταγή και η μετακίνηση το 1864 των μουσουλμάνων από τον Kαύκασο στον Πόντο επιδείνωσαν τη θέση των Ελλήνων με αποτέλεσμα οι κάτοικοι πολλών ελληνικών χωριών να πάρουν το δρόμο της σωτηρίας ξανά προς τη Pωσία.
H μαζικότερη εγκατάσταση πληθυσμών από τον Πόντο στη Ρωσία έγινε αμέσως μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1876-1878 και υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 100.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τον Πόντο αυτήν την περίοδο. Η αναγκαστική έξοδος των Eλλήνων του Πόντου προς τη Pωσία συνεχιζόταν ασταμάτητα, με το μεγαλύτερο κύμα φυγής να πραγματοποιείται στις αρχές του 1918 μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων. Yπολογίζεται ότι φύγανε περίπου 85.000 Έλληνες στις περιοχές της Γεωργίας και της Pωσίας.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ελληνικών διπλωματικών αρχών και των ελληνικών κοινοτήτων της Pωσίας (Πανελλήνιο Συμβούλιο των εν Pωσία Eλλήνων) το 1918 ο ελληνικός πληθυσμός ξεπερνούσε τις 700.000.
Τα τελευταία χρόνια της περιόδου 1917-1937, όπου οι σοβιετικές αρχές ευνόησαν την ανάπτυξη της συνείδησης των Ελλήνων, εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια ενάντια στα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων, καθώς η σταλινική πολιτική σ' αυτό το ζήτημα μεταβάλλεται. Την περίοδο 1937-1939 οι διώξεις κορυφώνονται και αποκτούν και εθνικό χαρακτήρα και η ελληνική γλώσσα ως στοιχείο της εθνικής ταυτότητας απαγορεύεται. Τα ελληνικά σχολεία κλείνουν και η διάσωση και της ελληνικής γλώσσας και ποντιακής διαλέκτου περιορίζεται στην οικογένεια. Η αλλαγή στη σοβιετική πολιτική δίνει στα τέλη της δεκαετίας του 1980 τη δυνατότητα πολλοί Έλληνες να έλθουν στην Ελλάδα, μεταναστευτικό ρεύμα που εντάθηκε μετά το 1991. Σήμερα, μετά από μια μεγάλη παρουσία στο χώρο της Ρωσίας και της πρώην ΕΣΣΔ, πολλοί Έλληνες ποντιακής καταγωγής σήμερα ζουν στην Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας μεγάλα προβλήματα ένταξης και άγνωστος αριθμός σε αμιγής ή σε μικτές οικογένειες, συνεχίζει τη διαβίωσή του εκεί, με αρκετά και μεγάλα προβλήματα αλλά και θέληση να παραμείνει.
Οι Έλληνες της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης οι οποίοι κατόρθωσαν και διατήρησαν την ταυτότητά τους παρά τις δυσκολίες, με τέτοιες συναντήσεις, όπως αυτή που συγκέντρωσε χιλιάδες Έλληνες ποντιακής καταγωγής από όλη τη Ρωσία, αποδεικνύει ότι μπορεί να επιβιώσει. Όχι μόνο ως μέρος μίας ζωντανής πολιτισμικής κοινότητας, αλλά ως ολότητα ελληνικού λαού, ποντιακής καταγωγής, με παρουσία και δραστηριότητα για την ανάδειξη του Ποντιακού ζητήματος στη Ρωσία.
www.malkidis.info

Griechischsprachige Pontier: Ömer Asan (dt Untertitel)

Οι ποντιόφωνοι πληθυσμοί στην Τουρκία σήμερα

Θεοφάνης Μαλκίδης
Μέρος της εισήγησης του Θεοφάνη Μαλκίδη στο 6ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την ελληνική γλώσσα. Κοριλιάνο του Οτράντο. Ιταλία- Οκτώβριος 2005
1.Η ιστορία Κρυπτοχριστιανούς στον Εύξεινο Πόντο συναντάμε από το 1650, εξαιτίας του φανατισμού ορισμένων Ντερεμπέηδων, την περίοδο που η Οθωμανική Αυτοκρατορία χωρίζεται σε Νερεμπεηλίκια, δηλαδή σε τιμάρια ή θέματα. Οι επικεφαλής αυτών των περιοχών, σε πολλές περιπτώσεις έδειξαν φανατισμό, ο οποίος εκφράστηκε με καταπίεση των Χριστιανών και εξαναγκασμό τους να εξισλαμιστούν. Οι πρώτοι εξισλαμισμοί ελληνικών πληθυσμών του Πόντου σημειώνονται στην περιοχή του Όφεως, ακολουθούν οι περιοχές των Σουρμένων, Αργυρούπολης, Τόνιας και άλλες. Δημόσια οι κρυπτοχριστιανοί εμφανίζονταν με την αμφίεση μουσουλμάνων και εκτός οικίας συμμετείχαν σε ισλαμικές τελετές σαν να ήταν γνήσιοι μουσουλμάνοι.
Ταυτόχρονα όμως βρισκόταν σε χώρους, όπου κρυφοί ιερείς έκαναν λειτουργίες και όλα τα μυστήρια της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Οι κρυπτοχριστιανοί απέφευγαν τα συνοικέσια με μουσουλμάνους με διάφορα προσχήματα, και έτσι οι γάμοι συνεχίζονταν μεταξύ τους. Αυτό κράτησε έως το Φεβρουάριο του 1856. τότε υπό την πίεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο Σουλτάνος υπέγραψε το Χάτι-Χουμαγιούμ, με το οποίο κάθε Οθωμανός υπήκοος ήταν ελεύθερος να αλλάξει θρησκεία χωρίς να κινδυνεύει η ζωή του. Ο πρώτος που παρουσιάστηκε το Μάιο του 1856 για να ασπαστεί εκ νέου το Χριστιανισμό ήταν ο φύλακας του ιταλικού Προξενείου της Τραπεζούντας, ο Πεχλίλ Τεκίογλου. Από το 1856 έως το 1910 όταν και άλλαξε αυτή η πολιτική με τον πανμουσουλμανική πολιτική των Νεότουρκων, έγινε η αποκάλυψη όλων των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου και ολόκληρα χωριά γύρισαν στο Χριστιανισμό.
2. Η σημερινή κατάσταση για τους κρυπτοχριστιανούς- ΠοντιόφωνουςΟ διωγμός των Ελλήνων μετά την τέλεση του εγκλήματος της γενοκτονίας, άφησε τους πληθυσμούς αυτούς χωρίς επαφή τόσο με το ελληνικό στοιχείο όσο και με την Εκκλησία, με εξαίρεση αυτούς που μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και δημιούργησαν ισχυρές οινότητες, οι οποίες διατήρησαν και διατηρούν τις παραδόσεις και κυρίως την ποντιακή διάλεκτο. Όμως παρά την απουσία επαφής και την σχεδιασμένη πολιτική βίαιης ενσωμάτωσή τους στην τουρκική κοινωνία, και την αμέλεια της Ελλάδας, αυτοί οι πληθυσμοί διατηρούν σήμερα στοιχεία ελληνικής συνείδησης, τα οποία αρχίζουν να αναζητούν από τη δεκαετία του 1970, όταν συμμετείχαν με μεγάλο αριθμό στο μεταναστευτικό κύμα από την Τουρκία προς τη Δυτική Ευρώπη. Εκεί συναντούνται με τους Έλληνες ποντιακής καταγωγής μετανάστες και σταδιακά αποκαθίστανται οι πρώτες επαφές, μέσω της αναλλοίωτης στους αιώνες γλώσσα, των εθίμων, των παραδόσεων, του χορού και του τραγουδιού και άλλων στοιχείων. Ταυτόχρονα η επαφή των κρυπτοχριστιανών- ελληνόφωνων με τους Πόντιους της Ελλάδας, ενισχύεται από την προσπάθεια ανάδειξης του ποντιακού ζητήματος σε όλες τις διαστάσεις του στον ελλαδικό χώρο, και την διοργάνωση των πρώτων επισκέψεων στον Πόντο.
Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν δεν υπάρχουν Κρυπτοχριστιανοί, με την έννοια των πιστών. Υπάρχουν όμως οικογένειες οι οποίες είχαν ελλειμματικό θρησκευτικό συναίσθημα και παρέμειναν στον ποντιακό χώρο για πολλούς λόγους. Σήμερα ο (άγνωστος) αυτός αριθμός Ελληνόφωνων μουσουλμάνων- κρυπτοχριστιανών, με πρωτοπορία την σπουδάζουσα νεολαία στην προσπάθειά της να βρει απαντήσεις για την καταγωγή, τον πολιτισμό, την ιστορία, την ταυτότητα πορεύονται ένα δύσκολο δρόμο αυτογνωσίας και αναζήτησης ταυτότητας. Για τη σημερινή κατάσταση σε ότι αφορά αριθμητικά δεδομένα των κρυπτοχριστιανών- Ελληνόφωνων μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Έτσι στα Σούρμενα, της πρωτεύουσας της περιοχής με 19 χωριά, τα 5 είναι αμιγώς ελληνόφωνα σήμερα.
Η περιοχή Γκαλιάν (η αρχαία Γαλλίαινα) αποτελείται από 18 χωριά και οικισμούς. Οι μισοί κάτοικοι της περιοχής είναι εξισλαμισθέντες ντόπιοι και οι μισοί έχουν μετεγκατασταθεί από τα χωριά Καλλίστη και Αρχάγγελος της περιοχής Σουρμένων την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η περιοχή Τσαϊκαρά (το Κατωχώριον) είναι αμιγώς ελληνόφωνη περιοχή, η πολυπληθέστερη σ΄ όλο το τουρκικό κράτος και η τελευταία που έχει εξισλαμισθεί (τέλη 19ου αιώνα), με αρκετά αναπτυγμένο το θρησκευτικό αίσθημα των κρυπτοχριστιανών. Η περιοχή Οφ (ο αρχαίος Όφις) αποτελείται από 49 χωριά. Και τα 49 χωριά ήταν πλήρως ελληνικά, σήμερα όμως μόνο ένα το Ερενκόι παραμένει ελληνόφωνο. Για την ταυτότητα και τη ελληνική γλώσσα των πληθυσμών της περιοχής έχουν γίνει αναφορές και σε τουρκικό περιοδικό, το Aktuel (1992) οποίο τονίζει ότι «τα ίχνη της ορθόδοξης παράδοσης είναι ολοφάνερα και εδώ όλοι μιλούν Ποντιακά....Το ρωμαίικο και το ορθόδοξο είναι φανερό».
Η Άνω Ματσούκα αποτελείται από 8 χωριά στο πέρασμα της Ζύγανας με κέντρο το Χαψικόι. Πρόκειται για ελληνοχριστιανικά χωριά των οποίων η μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού προέρχεται από ελληνόφωνους εποίκους από την περιοχή Τόνιας που εγκαταστάθηκαν μετά το 1924.
Η περιοχή Τόνιας (η αρχαία Θοανία) αποτελείται από 18 χωριά, εκ των οποίων 7 αμιγώς ελληνόφωνα. Για το ζήτημα της καταπίεσης της μητρικής γλώσσας και της μη ελεύθερης χρήσης της έχουν γίνει παρεμβάσεις από τη μη κυβερνητική οργάνωση «Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών», με γραπτή έκθεσή της προς τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και προς το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στην Ελβετία, ενώ προφορική παρέμβαση στην 58η συνεδρίαση της επιτροπής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε για το ίδιο θέμα και από τη γαλλική μη κυβερνητική οργάνωση «MRAP - Κίνηση ενάντια στο ρατσισμό - για τη φιλία ανάμεσα στους λαούς».
Η μη κυβερνητική οργάνωση της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, έκανε ιδιαίτερη αναφορά στις συστηματικές προσπάθειες εξαφάνισης της ποντιακής διαλέκτου, ως της πλησιέστερης προς την αρχαία ελληνική ομιλούμενης σήμερα γλώσσας, αλλά και στις διώξεις εις βάρος Ποντίων διανοουμένων, όπως του συγγραφέα Ομέρ Ασάν, που έχει γράψει το έργο «Πολιτισμός του Πόντου». Περιγράφοντας αυτή την κατάσταση, η Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών επιθυμεί να επιμείνει στην ανυπαρξία ελευθερίας έκφρασης των Ποντίων, στη σημερινή Τουρκία, στη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής αυτού του λαού, αφού διεθνής κοινότητα οφείλει να γνωρίζει αυτή την κατάσταση, αφού παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της άρσης της διάκρισης εναντίον αυτού του πληθυσμού, αποτελούν ένα βήμα προς τη διαφύλαξη ενός ζώντος πολιτισμού, ο οποίος έχει εμπλουτίσει την ανθρωπότητα.
Θεοφάνης Μαλκίδης Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης